با بررسی فرهنگ و تاریخ ایران باستان متوجه می‌شویم که شیرینی‌پزی در ایران قدمت دیرینه‌ای دارد و هر منطقه در این سرزمین شیرینی خاص خود را داراست.

پِس یا پِست محصولی کاملاً طبیعی بدون مواد شیمیایی، پرانرژی و فراوری محصولات بومی که از ترکیب چند نوع مغزیجات بومی با پایه اصلی توت خشک که خانم‌ها و مردم شهرستان‌های هرات و مروست در شب‌های یلدا و فصول سرد سال شیرینی پِس را درست کرده و در دورهمی های خانوادگی در فصول سرما به‌خصوص در شب یلدا استفاده می‌کنند. 

پِس یکی از شیرینی‌های طبیعی و بسیار مقوی و خوشمزه‌ای است که درگذشته در روستای ترکان واقع در شهرستان مروست استان یزد تهیه می‌شده است. ظاهر این شیرینی مانند شیرینی سنتی لندو است که در سیستان و بلوچستان از قدمت دیرینه‌ای برخوردار است، البته لازم به ذکر است لندو از ترکیبات دیگری درست می‌شود. 

تاریخچه:

با وجود اینکه روستای تاریخی ترکان گذرگاه تاریخی و دروازه سوق‌الجیشی و فرهنگ و تمدن سه استان فارس، کرمان و یزد بوده است و مهاجران زیادی از روستا و شهرهایی مثل سرچهان، بوانات، نیریز، میبد، خورمیز، یزد و... با گویش و لهجه‌های مختلفی به این روستا وارد شده‌اند اما زبان و گویش اصلی و بومی آن دستخوش تغییر و تحول نشده است.

اهالی روستای ترکان به زبان فارسی رایج که به گویش خاصی بیان می‌شود تکلم می‌کنند و بسیاری از واژه‌ها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کرده‌اند.

پِس یا پِست نیز به زبان‌های باستان می‌رسد این واژه از ریشه پیسترا اوستایی و پیس و پیست پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی آمده است. پِس به معنی ساییدن، آردکردن، خمیرکردن، ترکیب کردن برخی مواد خوردنی است. از نظر نشانه‌شناسی، کلمات و اصطلاحات این مردم تحت تأثیر نوع زندگی و طبیعت اطراف ایشان شکل گرفته است.

گویش مردم روستای ترکان، جزئی از گویش‌های مناطق کویری است که در روستاها و شهرک‌های مرکزی ایران و آبادی‌های حاشیه کویر از حوالی قم تا حوالی یزد، کرمان و نزدیک شیراز متداول است.

این گویش، بازمانده اصل و دگرگون و ساییده شده گویش‌های باستانی مانند اوستایی، سکایی و زبان پارسی میانه مانند پهلوی، پارسک و سغدی است. بنابراین می‌توان گفت گویش روستای ترکان از آغاز ،اوستایی و پارسی باستان و پارسیک جنوبی بوده است. می‌توان گویش کنونی مردم این سامان را بازمانده زبان پارسیک یا پهلوی ساسانی دانست. 

گروهی از چله نشینان و فقیران هندوستان نیز ، مرکبی از جگر آهو و مغز بادام و امثال آن را درست می‌کردند و می‌خوردند و تا چند روز نیازی به طعام نداشتند.

طرز تهیه شیرینی پِس یا پِست :

پِس شیرینی محلی است که از ترکیب توت خشک و مغزیجات (گردو، بادام، هسته زردآلو و کنجد) تهیه می‌شود.

کنجد پوست نشده را کمی تفت می‌دهند سپس توت خشک را در هاون (اصطلاح محلی جوقن ) می‌کوبند. سپس آن‌ها را کنار گذاشته و مغزهای دیگر را باهم می‌کوبند. مغزهای کوبیده شده را با کنجد تفت‌داده شده و توت خشک کوبیده باهم مخلوط می‌کنند و همه را باهم مجدداً می‌کوبند سپس کمی آب‌زده و باز می‌کوبند تا به‌صورت تخته‌ای درآمده و آن را تکه‌تکه کرده و در زمان جشن‌ها خصوصاً شب یلدا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نمونه دیگر آن این‌گونه است که گندم برشته را کوبیده به آن‌ها اضافه می‌کنند اما به آن آب اضافه نمی‌کنند و محصول به‌صورت پودر درآمده و مصرف می‌کنند. این شیرینی به دلیل طبع گرمی که دارد در فصل سرد زمستان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هنوز هم خانواده‌های شهرستان خاتم و مروست کم و بیش در شب‌های یلدا و زمستان به درست کردن این شیرینی مشغول می‌شوند.

به دلیل اعتقادات کهن و خاصیت و طبع گرم این شیرینی موردعلاقه مردم است. شیرینی پِس دارای شیرینی طبیعی و خاصیت فراوانی است.

مستندنگاری و پخش آن در سراسر کشور می‌تواند این خوراکی پر فایده را به مردم کشور بشناساند که به جای استفاده از شیرینی‌هایی با قند و چربی بالا که موجب چاقی یا بیماری‌های گوناگون می‌شود تولید شیرینی پِس تا حد زیادی می‌تواند به سلامتی افراد کمک کند.

طرز تهیه شیرینی محلی پِس شهرستان‌های هرات و مروست به‌تازگی در سال جاری در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس کشور ثبت شد.         

گزارش از سید سعید طباطبائی کارشناس روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان یزد

انتهای پیام/